Edukira joan

Tuberkulosiaren Munduko Eguna

Wikipedia, Entziklopedia askea
Tuberkulosiaren Munduko Eguna
Irudia
Motanazioarteko egun
Honen izena daramatuberkulosi
Commemorates (en) Itzulituberkulosi
Indarraldi1982 - 
EgunMartxoaren 24
Promulgatze1982ko martxoaren 24a
Argumentu nagusiatuberkulosi
AntolatzaileaOsasunaren Mundu Erakundea
Webgunewho.int…
Hashtag#Welttuberkulosetag eta #WorldTBDay

Urtero, martxoaren 24an ospatzen den Tuberkulosiaren Mundu Egunaren helburua da tuberkulosiaren (TB) munduko epidemiaren eta gaixotasuna ezabatzeko ahaleginaren inguruan jendea sentsibilizatzea. 2018an, tuberkulosiaren ondorioz, 10 milioi pertsona gaixotu ziren, eta 1,5 milioi hil ziren gaixotasunaren ondorioz, gehienak diru-sarrera txiki eta ertaineko herrialdeetan. Horrek esan nahi du gaixotasun infekzioso baten ondoriozko heriotza-eragile nagusia dela[1].

Tuberkulosiaren Mundu Eguna Munduko Osasun Erakundeak (MOE) markatutako osasun publikoko munduko hamaika kanpaina ofizialetako bat da Osasunaren Mundu Egunarekin, Chagas Gaixotasunaren Mundu Egunarekin, Odol Emaileen Mundu Egunarekin, Mikrobioen aurkako Sentsibilizaziorako Mundu Astearekin, Inmunizaziorako Mundu Astearekin, Malariako Mundu Egunarekin, Tabakorik Gabeko Mundu Egunarekin, Hepatitisaren Mundu Egunarekin, Gaixoaren Segurtasunaren Mundu Egunarekin eta HIESaren aurkako Mundu Egunarekin batera[2].

Aurrekariak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1882ko martxoaren 24an ospatzen da Robert Koch doktoreak komunitate zientifikoa harrituta utzi zuen eguna, zeinean Berlingo Unibertsitateko Higiene Institutuko zientzialari-talde txiki bati tuberkulosiaren arrazoia aurkitu zuela esan baitzien, TBren baziloa, alegia[3]. Kochen lankide zen Paul Ehrlich-en arabera: «Saio gogoangarri horretan, Koch giza-gaixotasun infekzioso birulentoaren historian puntu bat markatuko zuen iragarpen batekin agertu zen jendaurrean. Hitz argiekin, Kochek indar sinesgarrirekin azaldu zuen tuberkulosiaren etiologia, eta mikroskopio-xafla asko eta beste froga batzuk aurkeztu zituen»[4]. Kochek berria iragarri zuenean Berlinen, TBkEuropa eta Amerikak zeharkatu, eta zazpi pertsonatik bat hiltzen zuen. Kochen aurkikuntzak tuberkulosia diagnostikatu eta sendatzeko bidea ireki zuen.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1982an, Robert Kochen aurkikuntzaren mendeurrenean, Tuberkulosiaren eta Biriketako Gaixotasunen aurkako Nazioarteko Batasunak (TBGANB) —ingelesez International Union Against Tuberculosis and Lung Disease(IUATLD)— martxoaren 24a TBren Mundu Eguna aldarrikatzea proposatu zuen. Hori TBGANBk eta Munduko Osasun Erakundeak (MOE) «TBri aurre egin: orain eta betiko» izenburupean antolatutako urte beteko ahaleginaren zati bat izan zen[5]. MOEren eta Nazio Batuen Munduko Osasun Batzarrak ez zuten ofizialki onartu TBren Mundu Eguna hamarkada bat igaro arte[6].

1995eko udazkenean, MOEk eta Herbehereetako Tuberkulosiaren Erret Fundazioak —ingelesez Royal Netherlands Tuberculosis Foundation (KNCV)— TBren Mundu Egunaren sustapena planifikatzeko lehen bilera antolatu zuten Hagan (Herbehereak). Ekitaldi hori babesten jarraituko zuen hurrengo urteetan[7]. 1996an, MOE, KNCV, TBGANB eta interesa zuten beste erakunde batzuk elkartu ziren TBren Mundu Egunean hainbat jarduera egiteko[8].

1997ko TBren Mundu Egunerako, MOEk prentsaurrekoa eman zuen Berlinen, eta, Hiroshi Nakajima MOEren zuzendari nagusiak adierazi zuenez: «Epe Laburreko Terapia Behatu Zuzena —ingelesez Directly Observed Therapy, Short-Course (DOTS)— da hamarkada honetako osasun-aurrerapen handiena, salbatu ahal izango ditugun bizien arabera»[9]. Arata Kochi MOEren TBren Munduko Programako zuzendariak esan zuen: «Gaur, tuberkulosiaren munduko epidemiaren egoera aldatzeko zorian dago, aurrerapauso handi bat eman baitugu. Osasuna kudeatzeko sistemen aurrerapena da TB kontrolatzeko aukera ematen duena, ez bakarrik herrialde aberatsetan, baizik eta garatzen ari diren munduko leku guztietan, non gaur egungo TB kasu guztien % 95 bertan ematen den»"[10].

1998rako, ia 200 erakundek egin zituzten dibulgazio publikoko jarduerak TBren Nazioarteko Egunean[7]. 1998ko Tuberkulosiaren Mundu Eguneko prentsaurrekoan, Londresen, MOEk lehen aldiz identifikatu zituen munduko TB karga handiena zuten bi herrialde nagusiak[11]. Hurrengo urtean, 18 herrialdetako 60 aditu baino gehiagok hartu zuten parte MOE/KNCVk 1999ko TBren Mundu Egunaren inguruan antolatutako hiru eguneko plangintza-bileran[12].

Bill Clinton AEBko lehendakariak TBren 2000ko Mundu Eguna ospatu zuen MOEk gomendatutako Epe Laburreko Terapia Behatu Zuzena Hyderabadeko (India) Mahavir Ospitaleko pazienteei emanez. Clintonen arabera, «Hauek giza tragediak dira, zoritxar ekonomikoak, eta krisiak baino askoz gehiago zuretzako, krisiak dira munduarentzako. Gaixotasunaren hedapena da... inmunetaterik duen naziorik ez baita»"[13].

Kanadan, Osasunaren Determinatzailee Zentro Kolaboratzaile Nazionalak TBren 2014 Mundu Egunean adierazi zuen nazio mailan jakinarazitako tuberkulosiaren kasuen % 64 atzerrian jaiotako pertsonen artean eman zirela, eta % 23 aborigenen artean. Osasun-ekitateari buruzko kezka nagusi gisa TB nabarmendu zuen[14].

Gaur, TBren aurkako Aliantza Handiak, TBren aurka borrokatzen diren erakunde eta herrialdeen sareak (TBGANB kide da, eta MOEk TBren Aliantza Garaiko idazkaritza du Genevan) antolatzen du Eguna, gaixotasunaren irismena nabarmentzeko eta gaixotasuna prebenitu eta sendatzeko[15]

Gaiak urteko

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

TBren Mundu Egun bakoitzak gai bat jorratzen du. Hona hemen urteko gaien zerrenda:

  • 1997: Erabili DOTS gehiago
  • 1998: DOTS arrakasta-istorioak
  • 1999: TB gelditu, DOTS erabili
  • 2000: TB Gelditzeko lankidetza berriak sortu
  • 2001: DOTS: TB sendabidea guztientzako
  • 2002: TB gelditu, pobreziari aurre egin
  • 2003: DOTSek sendatu ninduen – zu ere sendatuko zaitu!
  • 2004: Arnas bakoitzak balio du – TB gelditu orain!
  • 2005: TBren lehen lerroan arreta-hornitzaileak: Heroiak TBren aurkako borrokan
  • 2006: Bizitzako ekintzak – TBrik gabeko mundu baterantz
  • 2007: TB edonon TB nonahi
  • 2008–2009: TB gelditzen ari naiz
  • 2010: Berritu ekintza bizkortzeko
  • 2011: Desagerrarazteko borroka eraldatzea
  • 2012: Eskatu TBrik gabeko mundu bat
  • 2013: Gelditu TB nire bizitzan
  • 2014: Hiru milioirengana iritsi: TB testa, guztientzako tratamendua eta sendabidea
  • 2015: Presta zaitez TBrekin amaitzeko
  • 2016: Bat egin TB bukatzeko
  • 2017: Bat egin TB bukatzeko
  • 2018: Billatu: TBrik gabeko mundu baterako liderrak
  • 2019: Garaia da
  • 2020: Garaia da TBrekin bukatzeko!
  • 2021: Erlojua martxan dago
  • 2022: Inbertitu TBrekin amaitzeko. Bizitzak gorde

2008-2009: TBa gelditzen ari naiz

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

TBren Mundu Egunaren "TB gelditzen ari naiz" bi urteko kanpainak, 2008an abian jarritakoak, kanpaina TB geldiarazteko bere zatia egiten ari zen, eta edonon zegoen pertsonena zela nabarmendu zuen bere mezuan.

2010: Berritu ekintza bizkortzeko

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2010eko TB Mundu Egunean, hainbat ingurunetan TB geldiarazteko berrikuntza sartu zituzten pertsonak eta bazkideak aintzatetsi zituen[16].

2010eko TBren Mundu Eguna zela eta, Gurutze Gorriaren Nazioarteko Batzordeak (ICRC) adierazi zuen litekeena zela tuberkulosiaren hedapena mundu osoan geldiarazteko saiakerak behar baino askoz txikiagoak izatea, baldin eta herrialde horietako agintariek ez bazuten gaixotasun hilgarria kartzeletan gerta ez zedin ahalegin handirik egiten. Pilaketaren eta nutrizio txarraren ondorioz, tuberkulosi-tasak, espetxe askotan, publiko orokorrarenak baino 10-40 aldiz handiagoak dira. ICRCk hamar urte baino gehiago daramatza tuberkulosiaren aurka borrokan Kaukasoko, Erdialdeko Asiako, Latinoamerikako, Asia-Pazifikoko eta Afrikako kartzeletan, bai zuzenean, bai tokiko programak babestuz[17][18].

2011: Borroka eraldatu

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2011ko TBren Munduko Egunerako helburua tuberkulosiaren ikerketan eta arretan berrikuntza inspiratzea zen.

2012: Esan munduari zure bizitzan zer ikusi nahi duzun

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2012ko TBren Mundu Egunerako, gizabanakoek bizitzan zehar TB geldiarazteko borroka globalarekin bat egiteko deia egin zuten[19].

2013: Gelditu TB nire bizitzan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

TBren 2013ko Mundu Eguneko kanpainak tuberkulosiak eragindako heriotzak eta kasuak murrizteko mundu-mailako helburuetarako aurrerapena markatzeko aukera eman zuen: TBren ondoriozko hilkortasuna % 40 baino gehiago jaitsi zen mundu osoan 1990az geroztik, eta eragina ere jaisten ari zen[20]. Aurrerapen gehigarriak funtsezko finantzaketa-arrakalak konpontzearen mende egongo lirateke; uste da 1.600 milioi estatubatuar dolar behar direla tuberkulosi-interbentzioak inplementatzeko.

2014: Hiru milioira iritsi

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Urtean 9 milioi pertsona gaixotzen dira tuberkulosiaren ondorioz, eta horietatik 3 milioi "galduta" dituzte osasun-sistemek[21]. 2014ko TBren Mundu Egunaren ardatza herrialdeek eta bazkideek planteamendu berritzaileak aurrera ateratzea izan zen 3 milioi horietara iristeko eta TB pairatzen duten guztiek TBren diagnostikoa, tratamendua eta sendabidea izan zezaten bermatzeko[22].

2015: TBrekin amaitzeko prestatu

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2015eko TBren Mundu Eguna mundu osoan TBren zama eta TB prebenitzeko eta kontrolatzeko ahaleginen egoerari buruz sentsibilizatzeko aukera gisa ikusi zen, MOEren zero heriotza eta sufrimendu izango duen TBrik gabeko munduaren ikuspegia nabarmenduz[23].

2017: Elkartu TBrekin amaitzeko

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2017ko TB Mundu Eguna tuberkulosiaz kontzientziatzeko eta desagerrarazteko ahaleginak batzean zentratu zen[24].

2018: Bilatzen dira: TBrik gabeko mundu baterako liderrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2018ko TB Mundu Eguna TBrekin amaitzeko konpromisoa eraikitzera bideratu zen, ez bakarrik estatu-buruekin eta Osasun ministroekin maila politikoan, baita maila guztietan ere: alkate, gobernadore, parlamentari, komunitateko buruzagi, TBrekin kaltetutako pertsona, gizarte zibilaren defendatzaile, osasun langile, mediku edo erizain, GKE eta beste bazkide batzuekin[25].

2019: Garaia da

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2019ko TBren Mundu Egunaren gaia «Garaia da» izan zen. Urte hartako ekitaldiaren enfasia munduko buruzagiak presionatzea izan zen "(haiek) konpromisoak bete zitzaten"[26].

2020: TBrekin amaitzeko garaia da

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2020ko TBren Mundu Egunaren gaia «TBrekin amaitzeko garaia da!» izan zen[27].

2021: Erlojua aurrera doa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2021eko TBren Mundu Egunaren gaia «Erlojua aurrera doa» izan zen; mundua astirik gabe geratzen ari den zentzua adierazten du mundu mailako liderrak TBrekin amaitzeko hartutako konpromisoak betetzeko[28].

2022: Inbertitu TBrekin amaitzeko. Bizitzak gorde

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2021eko TBren Mundu Egunaren gaia «Inbertitu TBrekin amaitzeko. Bizitzak gorde»[29].

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ «Global Tuberculosis Report» WHO (WHO) 2019.
  2. ↑ World Health Organization, WHO campaigns.
  3. ↑ Ryan, Frank. 1992. Tuberculosis is a common ailment that affects the lungs and is damaging.Tuberculosis: The Greatest Story Never Told. Worcestershire: Swift Publishers.
  4. ↑ Paul Steinbruck. 1982. "Robert Koch." World Health (January): 4–7.
  5. ↑ IUATLD/WHO information kit, 1982
  6. ↑ (Ingelesez) «World TB Day 2021 [Hindi: Theme, Quotes | TB की अचूक दवा है सतभक्ति»] S A NEWS 2021-03-24.
  7. ↑ a b Klaudt, Kraig. 2000. "Mobilizing Society Against TB." Pp. 843–864 in Tuberculosis: A Comprehensive International Approach, 2d ed, ed. L. Reichman and E. Hershfield. New York: MarcelDekker.
  8. ↑ «WHO | World TB Day around the world» WHO.
  9. ↑ "Breakthrough in TB Control Announced by World Health Organization," Press Release WHO/23, 19 March 1997
  10. ↑ Kochi, Arata. "Statement to the Press." 19 March 1997.
  11. ↑ "Progress Against TB Stalled in Key Countries." WHO press release No. 30, 19 March 1998, ( Archived copy. .).
  12. ↑ Guicherit-Samson, Carla. 1999. "Report on Workshop Word TB Day." KNCV memo 34.123/CGS/8172ev.
  13. ↑ "President Clinton Helps TB Patients." WHO press release No. 20, 24 March 2000, ().
  14. ↑ National Collaborating Centre for Determinants of Health, How will you make World TB Day count? Accessed 22 April 2014.
  15. ↑ «World TB Day» Stop TB Partnership (UNOPS).
  16. ↑ Stop TB Partnership, World TB Day 2010.
  17. ↑ Tuberculosis: a killer that can’t be kept behind bars[Betiko hautsitako esteka], ICRC News release, 22 March 2010
  18. ↑ Tuberculosis: stopping a killer that can't be kept behind bars, ICRC
  19. ↑ Stop TB Partnership, World TB Day 2012.
  20. ↑ World Health Organization, World TB Day 2013.
  21. ↑ World Health Organization, World TB Day 2014. Accessed 8 April 2014.
  22. ↑ «WHO | World TB Day 2014: Reach the 3 million» WHO.
  23. ↑ World Health Organization, World TB Day 2015. Accessed 27 January 2016.
  24. ↑ (Ingelesez) «World TB Day 2017» Centers for Disease Control and Prevention.
  25. ↑ WHO. World Tuberculosis Day, 24 March 2018
  26. ↑ World Tuberculosis Day 2019. World Health Organization.
  27. ↑ World Tuberculosis Day 2020. World Health Organization.
  28. ↑ (Ingelesez) «World TB Day 2021» www.who.int.
  29. ↑ World Tuberculosis Day 2022. World Health Organization.

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Tuberkulosiaren_Munduko_Eguna&oldid=9870570"(e)tik eskuratuta